Multi Tool ve 1.800 Yıllık Hikayesi

Hayatta Kalma becerilerinde ekipman listesinin başında yer alan bir araçtan bahsetmek istiyorum. Bu aracı çoğumuz zaten biliyoruz. Doğa sporlarıyla uğraşanlardan, Bisiklet sporu yapanlara kadar ve hatta arabalarımızda takım çantamızda bile bulundurduğumuz bu araç hakkında ne kadar bilgiye sahibiz?

İşte bu yazımızda yanımızda taşıdığımız bu ekipmanın geçmişine yolculuk yaparak günümüze kadar olan gelişimini inceleyeceğiz. Hazırsanız başlayalım…

Tanım:

Multi Tool (Çok Amaçlı Alet)

Çoklu el aletleri (veya multitool), birkaç bireysel işlevi tek bir ünitede birleştiren bir el aracıdır. En küçüğü, cüzdanda veya anahtarlıkta taşımak için tasarlanmış olarak karşımıza çıkmaktadır. Kredi kartı veya anahtarlıklı üniteler olarak ta üretilen modelleri de mevcuttur ve bazı modelleri pantolon cebinde veya kemere monteli bir kese içinde taşınacak şekilde de tasarlanmıştır.

Bu aletin en bilindik versiyonu İsveç Çakısı olarak bilinir. Genellikle cep çakısı formunda tasarlanan araçların birçok modeli mevcuttur.

Tarihçe:

Günümüzde sıkça kullanılan bu aletlerin aslında geçmişinin eski tarihlere dayandığını gördüğümde çok şaşırmıştım. Eski ama ne kadar eski? Tabi bir balta kadar eski çağlara ait olmasa da hikâyesi hatırı sayılır bir zaman öncesine kadar gidiyor.

Bahsettiğimiz bu zaman, Antik Roma dönemi ve bu dönemde bu aletin kullanıyor olması bize eski çağlarda yaşamış insanların sanıldığı kadar ilkel olmadığını da gösteriyor.

Bu konuyu araştırırken yabancı bir sitede yapılan yorum ilgimi çekti ve buna çok güldüm:

‘’Muhtemelen MacGyvericus adında zeki bir Romalı, çok amaçlı aleti icat etti.’’

Roma Ordu Çakısı

Resimlerde Antik Roma döneminde kullanılmış, katlanabilen çok amaçlı aleti görmektesiniz. Alette bir bıçak, bir kaşık, üç dişli bir çatal, delme işlevi için sivri uç, bir spatula ve küçük bir kazma bulunmaktadır. (MS 2. yüzyıl.)


Cambridge'deki Fitzwilliam Müzesi koleksiyonunun bir parçası olan bu eser, modern İsviçre Çakısı'na benziyor. Aynı İsveç çakısı gibi Roma versiyonun da çok sayıda katlanır kullanıma uygun uç bulunmakta. Günümüz modellerinden farklı olarak, Roma Çakısı'nın ucunda kullanışlı bir kaşık var, bu da Akdeniz ülkelerinde bir yerde bulunan bu demir ve gümüş aletin yemek için tasarlandığını gösteriyor.

Roma Ordu Çakısı Uçları

Müzenin buluntu yeri hakkında kamuoyuna duyurduğu tek şey, eserin “Akdeniz” de bulunduğudur ve eser 1988 tarihli bir makalede, David Sherlock, “Kökeniyle ilgili hiçbir şey bulamadım’’ demiştir. Yani bu da bize bu çakıyı kesin olarak Romalıların yaptığını göstermez.

Roma Ordu Çakısı

Ancak o dönemki araştırmalar yine bize bu çakının ordu tarafından kullanıldığının da işaretlerini veriyor. Düşman topraklarında ilerleyen askerlerin taşıdığı ekipman göz önünde bulundurulduğunda bu çakıyı kullanacakları çok alan olduğu ortaya çıkıyor. En basiti kamp alanlarında yaptıkları konaklamalarda çakıda bulunan kaşık ve çatal onların çok işine yaramıştır. Askerlerin taşıdığı yük yaklaşık 13,5-45 kg arasında değişmekteydi ve kumanya için gerekli yerleri yoktu. İşte bu çakı sayesinde fazlasıyla yer kazanmaları da muhtemeldi.

Roma Askeri

Kullanılan bu alette bulunan çatal, kaşık ve bıçak oldukça açıklayıcıdır, ancak çatal Romalılar için çok nadir kullanılan bir aletti. Peki ya sivri uç ve spatula?


Tahminlere göre bu uçlarda o dönem bulunan ve tüketilen yiyeceklere bağlıydı. Muhtemelen sivri uç ve spatula doğada buldukları Salyangoz, istiridye gibi canlıların kabuklarından eti çıkarmak için kullanılıyordu. Aynı zamanda spatula Romalı Askerlerin yaralarını tedavi etmede kullandıkları bir aletti. Yanlarında taşıdıkları ilaçları koydukları kaplar dar bir yapıya sahip olduğundan bu ilacı kaptan çıkarmak ve yaraya sürmek için spatulayı kullandıkları düşünülmekte.

O dönemlerde bulunan buna benzer birçok çakı örneği de bulunmakta. Özellikle Trakya, Yunanistan gibi bölgelerde bulunan bu aletlerde katlanabilir özelliğe sahip olsa da üzerlerinde ki aletler sağlık amaçlı doktorların kullandığı ekipmanlar olarak görülmektedir.


Ayrıca müze tarafından yapılan bir açıklama da bulunan bu eserin 1980 yılında İsviçre'de bir bayi tarafından satın alındığı da söylemiştir.

İsveç Çakısı:

Çok amaçlı İsveç Çakısı

Çoğumuzun bildiği gibi İsviçre çakısı, bir bıçağın yanında çeşitli araçlardan oluşan bir çakı türüdür. İsveç çakısı olarak bilinen çok amaçlı çakılar ilk olarak gümüşten üretilmekteydi. Bıçak, kaşık haline getirilebilen bir çatal ve bir tırnak temizleyici, kulak temizleyici ve zımba gibi birkaç basit aletten oluşuyordu. Armillum'un modeli bakır pirinçten yapılan çakının bıçağı çelikten imal edilmekteydi.

Üreticileri bu çakının az önce bahsettiğimiz Fitzwilliam Müzesinde bulunan Roma çakısından esinlenerek yapıldığını da açıklamışlardır.


 Çakı, 1890'lardan bu yana Victorinox ve Wenger şirketleri tarafından İsviçre Ordusu için üretildiklerinden dolayı bu adla anılmaktadırlar.


İsviçre Ordusuna üretilen çakıların ilk modellerinde  bıçak, kaşık haline getirilebilen bir çatal, tırnak temizleyici, kulak temizleyici ve bir zımba gibi birkaç aletten oluşuyordu. Eskiden gümüşten yapılan bu aletler bize onların temelde daha yüksek sınıflar tarafından kullanıldığını varsaymamıza neden oluyor. Armillum'un modeli bakır ve pirinçten yapılmış çakının,  bıçağı çelikten imal edilmekteydi.

Kaynak:

Fitz Museum