Kav Çakmağı Seti (Flint and Steel)

Geleneksel ateş yakma yöntemlerinden olan Kav Çakmağı ile ateş başlatmak eski çağlara kadar dayanmaktadır. Ülkemizde özellikle Osmanlı dönemine ait birçok kav çakmağı örneği görmek mümkündür. Dervişlerin kullandığı modellerden tutun da saraylarda soyluların kullandığı modellere kadar farklı şekillerde ve desenlerde karşımıza bolca çeşit çıkmaktadır.

Günümüzde yaygınlaşan Bushcraft Tekniklerinde adından sıkça bahsedilen Çakmak Taşı ve Çelik ile Ateş Yakma Yöntemi (Flint and Steel) konusunu araştıranlar bilir. Bizde bu konu hakkında kütüphanemizde bulunması için bir makale hazırlamaya karar verdik.

Kav Çakmağı

Tarihçesi

Ateş yakma mantığının temeli kesinlikle çakmak taşıdır diyebiliriz. İnsanoğlunun tarih öncesi zamanlarda ihtiyaçları ateşi gerekli kılmıştır. Aslında tesadüfen bulunduğu düşünülen ilk kıvılcım, hem insan ihtiyaçlarının yeni yöntemler ile karşılanmasının yolunu açmıştır hem de medeniyetin gelişme sürecine girmesinde ön ayak olmuştur.

Ateş yakma fikrinin, çakmak taşını piritlere sürterken mi, yoksa ağaç içinde delik açmaya çalışırken mi ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. Avrupa'daki Neolitik yerleşim bölgelerinde çakmak taşı ve piritlerin yanı sıra alev delgileri de bulunmuştur. İlkel toplumlarda en yaygın ateş yakma yöntemi sürtme olduğu bilinmektedir.

Güneydoğu Asya, Endonezya ve Filipinler’de Bambudan yapılmış küçük bir tüp içindeki havanın sıkıştırılmasıyla ısı ve alev üreten ateş pistonu kullanılmış ve bu sisteminde karmaşık oluşu dikkat çekmiştir.

Son maden çağı olan demir çağı, M.Ö 1800 - 1200 yılları arasında farklı yerlerde farklı zamanlarda başlamış ve yazının keşfi sonucu tarihi çağlara geçilmesiyle son bulmuştur. 

Eski Çağlarda Demir Üretimi

Almanya’da ise demir üretiminin başlangıcı efsanelerin doğduğu çağlara uzanmaktadır; Edda, Wielandsage ve Nibelungen destanı gibi efsaneler de ve Saga kültüründe de bundan bahsedilmektedir. Bulunan mızrak ve balta parçalarından anlaşıldığına göre, demirin Alman topraklarında bulunması milattan önceki ilk bin yılın başlarına kadar gitmektedir.

Demirin işlenmesi ile artık kıvılcım çıkartmak için kullanılan birçok alet üretilmiş ve ateş başlatmak için kullanılan ilk çakmak setleri de görülmeye başlanmıştır. Osmanlılarda da yaygın olarak kullanılan bir yöntem olan Kav Çakmağına sanatsal olarak da önem verilmiştir.

Osmanlı Dönemi Kav Çakmağı

Çakmak taşı ve çeliğin sürtülmesi sonucu çıkan kıvılcımın tutuşması içinde farklı malzemeler kullanılmıştır. Kav mantarı, yünlü kumaş, yün, iplik türleri, fitil, saman, reçine gibi farklı türde malzemeler sürtünme yöntemi ile ateş başlatmada kullanılan en bilindik malzemeler olmuştur.

Bunlardan tamamen bağımsız olarak ilk modern çakmağın icadı 16. Yüzyılda barutu tutuşturmak için tüfeklerde kullanıldığı bilinmektedir.

Döbereiner'in lambası

O dönem bilinen ilk çakmakta Döbereiner'in lambası olarak adlandırılmıştır. Alman kimyacı Johann Wolfgang Döbereiner tarafından 1823 yılında icat edilmiştir.

Johann Wolfgang Döbereiner (1780 - 1849)

Döbereiner’in lambası diye de anılan bu çakmak; o dönemler ateşli silahların kullanımıyla ortaya çıkan ilk örneklerinin aksine, bir avuca sığabilecek kadar ufak tasarlanmıştır.

Döbereiner’in Lambası

Mekaniğin çalışma prensibi ise; kavanoz şeklindeki bu çakmağın içindeki çinko, sülfürik asitle tepkimeye girdiğinde hidrojen ortaya çıkıyor ve çakmağın tepesindeki platinum süngerin bu hidrojen ile tepkimesi ısınmaya yol açarak ateşlenme oluşuyor. Bu yöntem son derece karmaşık bir mekaniğe sahip olduğundan çoğu zaman çakmak bir el bombası gibi patlayabiliyormuş. İlerleyen zaman da demir ve seryum karışımı ferroseryum fitilin icadıyla bu çakmağın kullanımı sonlandırılmıştır.

1903 yılında bu fitili kullanarak ürettiği çakmağın patentini alan  Avusturyalı kimyacı Carl Auer von Welsbach çakmağınikinci mucidi olarak tarihe geçmiştir.

Carl Auer von Welsbach (1858 - 1929)

Son olarak tarihi kayıt ya da araştırmalara baktığımızda Çakmak, kibritin icadından önce kullanılan bir araçtır diyebiliriz.

Kav Çakmağı Seti

Geleneksel olarak kullanılan bu setin içeriğinde bulunan malzemeler şu şekildedir.

• Kav Çakmağı (Çelik Aparat)
• Çakmak Taşı
• Yanıcı Malzeme (Kav Mantarı, Kumaş Kömürü vs…)
• Taşıma kabı (Metal Kutu, Deri Kese)

Yukarıda içerik olarak sunulan set kullanıma göre değişkenlik gösterebilir.

Kav Çakmağı:

Çeliğin dövülerek işlenmesinden oluşan bir metal parçadır. Çelik aparat genellikle 5mm ile 7mm arasında dövme ve bükme işlemi ile şekillendirildikten sonra doğru sulama işlemi ile sertleştirilir. Sertleştirilmiş çeliğin sertlik derecesi önemlidir. Ne çok sert ne de çok yumuşak olmalıdır.

Farklı desen ve tutma şekillerine uygun imal edilirler. Günümüzde genellikle eğe çeliğinden imal edildiği gibi makas çeliği gibi güçlü çeliklerde tercih edilmektedir. Elde tutulabilecek bir formu vardır ve taşa sürten yüzeyi düz olarak işlenir. Sertleştirme işleminin en dikkat edileceği yüzeyde bu düz kısımdır.

Çakmak Taşı

 Çakmak taşı, mineral kuvarsın sert, tortul Kriptokristal formudur. Doğada çoğunlukla tebeşirler ve kireç taşları gibi tortul kayaçlardaki nodüller ve kütleler olarak görülür. Çakmak taşı genellikle koyu gri, siyah, yeşil, beyaz veya kahverengi renktedir ve genellikle camsı veya mumlu görünümdedir.

Yanıcı Malzeme

Bu setin içinde genellikle kumaş kömürü ve kav mantarı kullanılmaktadır. Kumaş kömürünün nasıl yapıldığını öğrenmek için burada ki makalemizi okuyabilirsiniz. Ayrıca Kav mantarının işlenmesinin nasıl olduğunu öğrenmek için buradan makalemize ulaşabilirsiniz.

Taşıma Kabı

Bu seti taşımak için genellikle metal bir kutuya ihtiyaç duyulur. Bunun sebebi malzemelerin bir arada durmasını sağlamak gibi gözükse de metal kutunun başka bir amacı daha vardır. Oda kumaş kömürü yapımında ısıtma işleminde ateşin içine konulmasıdır. Ateşe dayanıklı ve hava almayan bir metal kutu bu setin olmazsa olmazlarındandır.

Ayrıca bu seti taşımak için deri kesede işimizi görecektir. Deri malzeme geleneksel olduğu gibi açıldığında temiz bir çalışma yüzeyine de olanak sunar.

• Deri Kese Taşıma Kabı

• Metal Kutu Taşıma Kabı

Böyle bir sete sahip olmak için sosyal medya üzerinden araştırma yaparak ilgili kişilere ulaşabilirsiniz. Günümüz koşullarında böyle bir setin fiyatı 150 TL ile 250 TL arası değişmektedir. 

Flint and Steel

Bushcraft Teknikleri içinde adını sıklıkla duyduğumuz bu tabir yukarıda bahsettiğimiz Kav Çakmağı seti gibi malzemeler kullanılarak ateş başlatma yöntemine verilen isimdir. Aslında tam olarak Çakmak taşı ile çelik yardımıyla ateş başlatma işlemi diyebiliriz.